Michałowicz Czesław Józef (1892–1939), ksiądz, działacz społeczno-polityczny. Ur. 8 VII w Ostrowie Wielkopolskim, był synem rzeźnika Teodora i Jadwigi Jakubowskiej. Do gimnazjum uczęszczał w Ostrowie, skąd w r. 1906 został wydalony, gdyż młodsze jego rodzeństwo brało udział w strajku szkolnym. Ponownie przyjęty w n. r., wstąpił do gimnazjalnego tajnego Tow. Tomasza Zana (TTZ). W l. 1911–13 był prezesem TTZ, które pod jego kierownictwem znacznie się rozwinęło; należał do pionierów ruchu elsowskiego i skautowego w Ostrowie. W r. 1913 wskutek szykan pruskich profesorów przeniósł się do gimnazjum w Hildesheimie, gdzie założył koło TTZ dla uczniów narodowości polskiej, pochodzących z Wielkopolski i Kaszub. Tamże zdał w r. 1914 maturę i podjął studia teologiczne w Münster (Monasterze). W czasie pierwszej wojny światowej służył w armii pruskiej na froncie zachodnim. Wśród żołnierzy Polaków rozwijał akcję uświadomienia narodowego. Nie mógł ukończyć kursu oficerskiego wskutek donosu policji ostrowskiej.
Na wieść o rewolucji w Niemczech powrócił M. do Ostrowa i stał się jednym z przywódców ruchu niepodległościowego młodzieży polskiej. Dn. 25 XI 1918 został po swym bracie Wiktorze, który wstąpił do batalionu poznańskiego w Szczypiornie, sekretarzem Powiatowej Rady Ludowej w Ostrowie. Wziął zbrojny udział w wyzwoleniu tego miasta. Rozwijał żywą działalność w południowej Wielkopolsce. W początkach 1919 r. rzucił hasło zajęcia się młodzieżą powracającą z pruskiej służby wojskowej oraz pracy zmierzającej do integracji i wychowania obywatelskiego młodzieży różnych warstw i zawodów. W tym celu założył Stowarzyszenie «Spójnia», którego został prezesem. Silnie angażował się w ruchu abstynenckim, zwłaszcza w Związku Towarzystw Abstynenckich «Wyzwolenie». Zabiegał o spolszczenie szkolnictwa. Udzielał się w Stronnictwie Mieszczańskim. Dn. 1 VII 1919 wstąpił do Seminarium Duchownego w Poznaniu, gdzie wskrzesił w formie półjawnej Koło Grupy Narodowej. Latem n. r. był w trójce kleryków poznańskich, których na prośbę Wojciecha Korfantego wysłał kard. Edmund Dalbor na Górny Śląsk z zadaniem przeprowadzenia polskiej agitacji przed plebiscytem. Działalność jego w powiecie kozielskim spotkała się z uznaniem polskiego komitetu plebiscytowego.
Studia filozoficzne i teologiczne odbył M. w Seminarium Duchownym w Poznaniu i Gnieźnie. Groziło mu usunięcie z Seminarium, gdyż zanadto pochłaniała go polityka. Dn. 17 XII 1922 otrzymał święcenia kapłańskie z rąk kard. E. Dalbora, który okazał duże zrozumienie dla jego społecznej pasji działania. Po krótkim pobycie na wikariacie w kościele Św. Trójcy w Gnieźnie został skierowany do pracy w katolickim ruchu robotniczym. W l. 1923–4 wspomagał ks. Walentego Dymka, w r. 1925 był jego następcą na stanowisku sekretarza generalnego Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich w Archidiecezjach Gnieźnieńskiej i Poznańskiej. Obowiązki te pełnił do 31 XII 1935, przyczyniając się do znacznego ożywienia Związku. W l. 1929–35 był redaktorem „Robotnika”, organu chrześcijańskiego ruchu robotniczego w Polsce. Podniósł jego nakład i poziom. Stworzył i redagował dwa inne czasopisma Związku, z których jedno, ukazujące się w Poznaniu w l. 1925–34, nosiło tytuł „Wiadomości Organizacyjne dla Zarządów Katolickich Towarzystw Robotników”. W r. 1931 brał udział jako jedyny delegat polski w II kongresie katolickiej międzynarodówki robotniczej w Utrechcie i kongresie chrześcijańskich związków zawodowych w Antwerpii. Należał do założycieli i był członkiem kuratorium Katolickiej Szkoły Społecznej w Poznaniu. Często odwiedzał ośrodki katolicyzmu społecznego i polonijne skupiska robotnicze w Europie i Ameryce Północnej, a w r. 1930 wszedł w skład poznańskiego komitetu wojewódzkiego organizującego Tydzień Emigranta Polskiego. Mimo że nie angażował się bezpośrednio politycznie, miał niemałe wpływy, zwłaszcza w Narodowej Partii Robotniczej i Chrześcijańskiej Demokracji. Działał w kierunku połączenia tych dwóch stronnictw i zjednoczenia chrześcijańskiego ruchu zawodowego. M. był autorem broszury pt. Stosunek Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej do starszego społeczeństwa oraz innych organizacji (P. 1933) oraz licznych artykułów ogłaszanych w prasie poznańskiej i ostrowskiej, m. in. Dzieje Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich („Robotnik”, P., 1925 nr z 24 III).
Dn. 1 XII 1935 został M. proboszczem największej parafii poznańskiej pod wezwaniem Najśw. Serca Jezusa i Św. Floriana na Jeżycach. Stworzył tam prężny ośrodek Akcji Katolickiej. W r. 1937 zaczął wydawać „Tygodniczek dla dzieci parafii jeżyckiej”. W czasie drugiej wojny światowej został aresztowany 3 XI 1939 w Poznaniu przez Niemców i uwięziony w Forcie VII. Zginął w nieznanych okolicznościach 10 XI 1939. W akcie zgonu gestapo podało fikcyjną przyczynę śmierci, samobójstwo przez powieszenie.
Banaszak M., Narodziny Katolickiej Szkoły Społecznej w Poznaniu, „Chrześcijanin w Świecie” 1974 nr 4(30); Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937. W. 1974; Mysłek W., Kościół katolicki w Polsce w latach 1918–1939, W. 1966; Olszewski M., Fort VII w Poznaniu, P. 1971 s. 85, 102; Szołdrski M., Martyrologium duchowieństwa polskiego pod okupacją niemiecką w latach 1939–1945, w: Sacrum Poloniae Millenium, Rzym 1965 XI 175; Wielkopolska szkoła edukacji narodowej, Wr.–W.–Kr. 1970 s. 127, 130, 132, 175; – Jachowski J., Wspomnienie o śp. Leonie Sokołowskim, „Przew. Katol.” 1967 nr 6; Wieliczka Z., Od Prosny po Rawicz, P. 1931; Wronka A., Ojczyzna, Nauka, Cnota, „Przew. Katol.” 1969 nr 1; tenże, Wspomnienia z akcji plebiscytowej na Śląsku, „Gość Niedzielny” (Kat.) 1968 nr 31; – „Gaz. Ostrowska” 1919 nr 13, 17, 1920 nr 13; „Kur. Pozn.” 1935 nr 527 (fot.); „Robotnik” 1935 nr 51 (fot.); „Świt” (P.) 1917 nr 160; – Arch. Archidiec. w P.: KA 9302, OA 699, OA 782; Centr. Arch. Wojsk.: Akta odznaczeniowe ks. Cz. M-a; – Informacje S. Ludbergi Janiszewskiej, bpa Franciszka Jedwabskiego, ks. Stanisława Matuszczaka, Józefa Mertki, ks. Ignacego Posadzego i prof. Andrzeja Wojtkowskiego.
Jerzy Pietrzak